De aristocratische Athener Xenofon (ca 427-ca 355) vocht aan het eind van de vijfde eeuw in de cavalerie van de Dertig Dictatoren tegen de democratische partij. Toen de democratie hersteld was zocht hij zijn heil in het buitenland. Hij voegde zich als adjudant van een vriend bij het Griekse huurleger waarmee de Perzische prins Cyrus de troon op zijn broer wilde veroveren. In het hart van het Perzische rijk verloren de Grieken in de beslissende slag hun opdrachtgever. Xenofon speelde een belangrijke rol bij de zware, winterse terugtocht door de Koerdische en Armeense bergen. Over dit avontuur schreef hij zijn bekendste werk, De tocht van de tienduizend (Anabasis Kyrou), de eerste memoires uit de literatuurgeschiedenis.
Na zijn terugkeer in Griekenland trad Xenofon in Spartaanse dienst, onder meer als militaire adviseur van de Spartaanse koning Agesilaos, over wie hij ook een biografie schreef, eveneens een nieuw literair genre. Verbannen uit Athene, vestigde hij zich met Spartaanse hulp op een landgoed in het westen van de Peloponnesos.
Xenofon schreef boeken over alle onderwerpen die hij kende of dacht te kennen, in een directe, eenvoudige stijl, die bij de meer abstracte onderwerpen schoolmeesterachtig is. Zijn boeken over het africhten van paarden en het commanderen van ruiterij zijn klassiekers op hun terrein. Zijn Herinneringen aan Sokrates en andere geschriften over Sokrates vormen een belangrijke aanvulling op de mededelingen van Plato. Verder schreef hij onder meer over de jacht en de inrichting van een landgoed.
Grote invloed, vooral op Romeinse politici, heeft Xenofons boek De ontwikkeling van Cyrus (Cyropedie) gehad, dat aan de hand van het leven van de Pers Cyrus de Grote een ideaalbeeld schetst van de alleenheerser.
Als vervolg op de geschiedwerken van Herodotos en Thucydides schreef hij ook Griekse oorlogen (Hellenika), een boek dat ondanks de concentratie op militair leiderschap een unieke bron is voor de periode van 411 tot 362.
Tegen het eind van zijn leven werd Xenofons verbanning uit Athene opgeheven.